Onder dit motto beschrijven we de metaprogramma's in hun meest zuivere vorm.
Het is goed om je te realiseren dat de metaprogramma's op een aansluitende lijn bestaan. Met andere woorden: ze komen niet per definitie in extremen voor, maar kunnen in allerlei gradaties actief zijn; hetzij tegelijkertijd het zij na elkaar. De zuivere beschrijving dient een makkelijk onderscheid in de praktijk mogelijk te maken.
In werkelijkheid maakt ieder metaprogramma deel uit van een (op dat moment functionerend) samengesteld geheel van meerdere metaprogramma's. Daardoor kan het zo zijn dat sommige kenmerken versterkt worden, terwijl andere kenmerken door dit samenspel van metaprogramma's juist afgezwakt worden. Het systematisch inzichtelijk maken van deze complexiteit staat centraal in de volgende hoofdstukken.
Motivatie wordt gebaseerd/gegrond op dat wat belangrijk is voor het individu, de criteria.
Metaprogramma's en Criteria hebben een directe samenhang binnen een bepaalde context. Criteria hebben betrekking op de 'inhoud', metaprogramma's op de 'vorm', de manier waarop de criteria en de subjectieve ervaring gerealiseerd worden.
onze maatstaf, dat wat belangrijk is
expliciet dan wel impliciet uitgedrukt in sleutelwoorden, sleutelzinnen
werkzaam bij waarnemen en motiveren
werkzaam bij opereren en evalueren/beslissen
verhoogd energieniveau
Paarden Fokken:
Karin (lyrisch): Thuis fokken we paarden. Dat is hartstikke mooi. Wanneer een veulen geboren wordt en voor het eerst op zijn benen gaat staan, is dat nog een beetje wankel, maar algauw begint het zich zekerder te bewegen. Dat is een prachtig gezicht.'
Bert: 'Oh ja .. .'
Karin (nonchalant): 'Ja en na een tijdje komt dan de eerste keuring. En als dat goed uitvalt, dan stijgt de waarde van zo'n paard.'
Bert (geïnteresseerd): 'Zo, dat is mooi!'
Karin: 'Dan komt het op het trainen aan. Zo mooi om te zien hoe het paard zich beweegt in galop, in draf. Ik kan er wel uren naar kijken.'
Bert: 'Ja, ja.'
Karin: 'Och ja, en dan komt er nog een volgende keuring . '
Bert: 'En als hij dan goedgekeurd is, stijgt de waarde dan van zo'n paard?'.
Karin (nonchalant): 'Ja, dat kan wel oplopen tot zo'n vijfduizend euro.'
Bert: 'Vijfduizend euro! Dat is geweldig!'
Voor Karin is vooral het zien bewegen van het paard belangrijk. Voor Bert ligt de waarde van het paard vooral in geldelijke waarde.
Uitleg van criteria
Onder een criterium verstaan we: dat wat belangrijk is voor de persoon, een maatstaf. Deze zijn uitgedrukt in sleutelwoorden (bijvoorbeeld: eerlijkheid, verantwoordelijkheid, schoonheid, creativiteit) en ook geuit via een non-verbale nadruk. Criteria werken op de verschillende niveaus van onze ervaring. Wij hebben criteria voor omgeving, voor gedrag en ook rationele en emotionele criteria. Onze 'kerncriteria' of 'hooggewaardeerde criteria' vormen onze waarden.
Positieve emoties zijn een uitdrukking van een ervaring die voldoet aan in die context relevante waarden. Negatieve (in de zin van ongewenste) emoties zijn een uitdrukking van een ervaring die niet voldoet aan in die context relevante waarden. Als onze waarden geweld wordt aangedaan, kan dat zelfs tot zeer heftige emoties leiden.
We gebruiken criteria om betekenis te geven aan een ervaring en om deze ervaring te beoordelen. In elke context hebben wij eigen criteria die in onze taal en gedrag tot uitdrukking komen. Niet al onze criteria zijn even belangrijk; wij creëren volgordes van belangrijkheid, hiërarchieën van criteria.
De volgende metaprogramma's worden in de NLP practitioner geleerd.
Kenmerken Pro-actief
initiatief nemend, handelend, doen
energie zit in de spieren
ervoor zorgend dat dingen gebeuren, gedaan worden
actief (niet vooraf 'be'denkend)
doen zonder denken
Kenmerken Re-actief
denkend, reflecterend ertegenaan gaan
energie zit in het hoofd
de tijd nemend om te begrijpen, voor te bereiden
wacht op de dinqen die gebeuren, die anderen doen
denken zonder doen
Kenmerken Naartoe
gericht op doelen
wil bereiken
stelt prioriteiten
willen centraal
wil iets insluiten
moeite met het onderkennen van problemen
Kenmerken Weg van
gericht op problemen
wil fouten/problemen vermijden
wil iets uitsluiten
weinig oog voor het doe
niet willen centraal
moeite met het stellen prioriteiten
Kenmerken interne referentie
De eigen criteria en bevindingen (interne standaarden)
eigen criteria staan centraal (innerlijke standaard)
beslist zelf over wat en hoe te doen
Open voor informatie, beslist daar zelf over
Evalueert kwaliteit op basis van eigen bevindingen ten aanzien van kwaliteit
Heeft moeite de mening en richting van anderen te accepteren
Kenmerken externe referentie
Criteria en bevindingen van anderen (externe standaarden)
stelt de criteria van anderen centraal (externe standaard)
heeft anderen nodig om richting te houden
Open voor de mening van anderen
Vertrouwt op andermans bevindingen
Zoekt bevestiging
Interpreteert informatie als richting of besluit
Moeite met nemen van beslissingen
Kenmerken Opties
Ziet altijd andere mogelijkheden, doelstellingen, manier, wegen, kansen
Gemotiveerd om alternatieven te ontwikkelen
Centraal staan: het waarom, de reden voor de keuze
Goed in ontwikkelen en bijstellen van procedures
Kan verscheidene dingen tegelijkertijd aanpakken
Moeite met het volgen van procedures en het afmaken van dingen
Kenmerken Procedure
Werkt volgens stappenplan
Gemotiveerd om de procedure te volgen; is daar ook goed in
Maakt af wat gestart wordt
Doet dingen één voor één
Centraal staan: het hoe, een stappenplan, het in volgorde vertellen
Geeft chronologische overzichten van activiteiten
Moeite met improviseren en ontwikkelen van procedures
Kenmerken Voldoet wel (matching)
gelijk is sleutelwoord
merkt op wat er is
zoekt naar aansluiting op criteria
vraagt zich af wat en hoe het past
aandacht voor het gemeenschappelijke
Kenmerken Voldoet niet (mismatching)
ongelijk is sleutelwoord
merkt op wat er niet is
wat niet past
wat mist
verschillen in criteria
wat fout is
Kenmerken Controle binnen zelf
interne focus waar het gaat om oorzaken
gaat uit van controleerbaarheid
'makes things happen!'
erkent het eigen aandeel
Kenmerken Controle buiten zelf
externe focus waar het gaat om oorzaken
gaat uit van oncontroleerbaarheid
'overkomt van alles'
spreekt meer van toeval
Kenmerken Globaal
Gericht op het grote geheel
Hoge abstracties, lange termijn
Begrijpt informatie in 'big chunks'
Ruime focus
Moeite met veel details
Kenmerken Specifiek
Gericht op de details
Houdt zich bezig met 'small chunks', kleine stukjes informatie
Vraagt om specifieke instructies, lage abstracties
Korte nauwe focus
Moeite met het creëren van overzicht